Yetişkin Beyni Yeni Sinir Hücreleri Üretebilir - Konferans

 

“Örnek olarak, meslektaşlarımdan biri olan Robert ile konuşuyordum, kendisi bir kanserbilimci, bana şöyle dedi: "Sandrine, dediğin çok şaşırtıcı. Kanserleri tedavi edilen hastalarımdan kimileri hâlâ bunalım belirtileri gösteriyor." Ona şu yanıtı verdim: "Benim görüşüme göre, dediğinde bir gariplik yok. Hastalarına kanser hücrelerinin çoğalmasını durdurması için verdiğin ilaç, beyinlerinde yeni sinir hücrelerinin oluşumunu da durduruyor. Sonra Robert bana deliymişim gibi baktı ve dedi ki: "Ama Sandrine, bunlar yetişkin hastalar -- yetişkinler yeni sinir hücreleri üretemez." Onu çok şaşırtarak, "Şey, aslında üretebiliyoruz." dedim. Bu olguya biz "sinir hücresi üremesi" (neurogenesis) diyoruz.”
(Yetişkinler yeni şeyler öğrenir. Karşılaştığı konuları anlamak için yeni sınıflar, alt sınıflar oluşturması gerekir. Elbette bunlar, önceden bildiği konuların sınıflarına da birçok bağlantı kurmuş olacaktır. Yeni sınıflar için yeni sinir hücreleri gerekir. :-) Ama yakın geçmişe kadar, yetişkinler yeni sinir hücreleri oluşturmaz diye biliniyordu.)

“Onu yanıma alarak konu sinir hücresi üremesi olunca, beynin en heyecan verici bölümlerinden birini -- hipokampusu gösterdim. Beynin merkezindeki boz renkli yapı hipokampustur. Ve uzun süredir biliyoruz ki bu bölge; öğrenme, bellek, ruhsal durum ve duygular için önemli bir bölge. Ancak, yeni öğrendiğimize göre bu bölge yetişkin beyninin eşsiz bölgelerinden birisi, yeni sinir hücreleri burada çoğalıyor. Hipokampusu bölerek yakınlaşırsak burada gördüğünüz mavi şey, yetişkin bir fare beynindeki yeni doğmuş bir sinir hücresi. İnsan beyninden bahsedersek -- Karolinska Enstitüsü'nden meslektaşım Jonas Frisén hipokampusta günde 700 yeni sinir hücresi ürettiğimizi hesapladı.”

“Peki bu sinir hücreleri niçin önemli ve işlevleri ne? Öncelikle, öğrenme ve bellek için önemli olduklarını biliyoruz. Laboratuvar sonuçlarımıza göre, yetişkin beyninin hipokampusta yeni sinir hücresi üretmesini engellersek bazı bellek yeteneklerini de engelliyoruz. Bu durum, özellikle mekansal algımız için yeni ve geçerli -- şehirde yolumuzu bulabilmemiz buna bir örnek. Hâlâ birçok şey öğreniyoruz ve sinir hücreleri yalnızca bellek sınırı için değil, bellek niteliği için de önemli. Yeni sinir hücreleri belleğimizi geliştirmemize ve benzer anıları ayırt etmemize yardımcı oluyor, örneğin: her gün aynı durağa, ama birazcık farklı bir yere koyduğunuz bisikletinizi nasıl buluyorsunuz?”

“Meslektaşım Robert'ın daha ilgincine giden şey, sinir hücresi üremesi ve bunalım üzerine olan araştırmamız. Bir hayvan bunalım örnekçesinde, gördük ki düşük bir sinir hücresi üreme seviyemiz var. Bunalım giderici (antidepresan) verirsek yeni sinir hücrelerinin çoğalması artıyor ve bunalımın belirtileri azalıyor, sinir hücresi üremesiyle bunalım arasında net bir bağlantı sağlıyor. Ancak dahası, yalnızca sinir hücresi üremesini engellerseniz bunalım gidericilerin etkisini de engelliyorsunuz.”
(Evet antidepresanların yeni sinir hücrelerinin çoğalmasını hızlandırması ilginç. Beyni geliştirmenin en kolay yolu antidepresan mı kullanmak acaba. :-) Ya da belki kişinin mutlu olmasını sağladığından, beyin sinir hücrelerinin çoğalmasını hızlandırıyordur.)

“Sıradaki sorumuz: sinir hücresi üremesini denetleyebilir miyiz? Yanıt evet. Ve şimdi küçük bir sınav yapacağız. Size bir dizi davranış ve etkinlik vereceğim ve siz de bana bunların sinir hücresi üremesini arttırıp arttırmayacağını söyleyeceksiniz. Hazır mıyız? Pekâlâ, başlayalım.
Öğrenmek ne yapar desem? Arttırır mı? Evet. Öğrenmek yeni sinir hücresi üremesini arttırıyor.
Peki ya stres? Evet, stres hipokampustaki yeni sinir hücresi üremesini azaltıyor.
Peki ya uyku eksikliği? Aynen öyle, uykusuzluk sinir hücresi üremesini azaltıyor.
Peki ya sevişmek? Vay be!
(Gülüşmeler)
Evet, haklısınız, sevişmek yeni sinir hücresi üremesini arttırıyor. Ancak, önemli olan dengeli olmak. İpin ucunu kaçırıp --
(Gülüşmeler)
aşırı sevişmenin uyku eksikliğine yol açmasını istemeyiz.
(Gülüşmeler)”

“Etkin olmak sinir hücresi üremesini etkiliyor, ama dahası da var. Yedikleriniz de hipokampustaki yeni sinir hücresi üremesini etkiliyor. Burada örnek bir beslenme listemiz var -- yararı dokunan besinleri de içeriyor. Şimdi size birkaçını söyleyeceğim: %20-30 kalori azaltımı sinir hücresini üremesini arttırıyor. Aralıklı yemek yemek -- öğünler arasına zaman boşluğu koymak -- sinir hücresi üremesini arttırıyor. Flavonoid tüketimi, bitter çikolata ya da yaban mersininde bulunuyor, sinir hücresi üremesini arttırıyor. Omega-3 yağ asitleri, somon gibi yağlı balıklarda bulunur, yeni sinir hücresi üremesini arttırıyor. Tersi olarak, doymuş yağ oranı yüksek beslenme biçimi sinir hücresi üremesini olumsuz etkiliyor. Etanol -- alkol tüketimi -- sinir hücresi üremesini azaltıyor. Ancak, umutsuzluğa düşmeyin, Kırmızı şarapta bulunan resveratrolün yeni sinir hücrelerine zararsız olduğu bulundu. Bir dahaki akşam yemeği buluşmanızda "sinir hücresi üremesini etkilemeyen" bu içkiyi tercih edebilirsiniz.”

“Bu yüzden dedik ki beslenme biçiminin zihinsel sağlık, bellek ve ruhsal durum üstündeki etkisine aslında hipokampustaki yeni sinir hücresi üremesi aracı oluyor. Yalnızca ne yediğiniz değil, yiyeceklerin dokusu, yeme zamanınız ve yeme miktarınız da öneme sahip.”